Μόνιμη έκθεση με τους Σαρακατσάνους της Θράκης

Η μόνιμη έκθεση στον ημιόροφο περιλαμβάνει τη συλλογή της λαογράφου Ελένης Φιλιππίδη, προσωπικότητας με καθοριστικό ρόλο στην πολιτιστική ζωή της πόλης μεταπολεμικά. Μέσα από μοναδικά εκθέματα και αναπαραστάσεις, παρουσιάζονται η ζωή, οι δραστηριότητες, οι ιδιότυπες ενδυμασίες και τα έργα τέχνης των Σαρακατσάνων γυναικών της Θράκης στον ιδιαίτερο νομαδικό τους βίο.

Η Συλλογή της Ελένης Φιλιππίδη περιλαμβάνει 1500 περίπου υφασμάτινα αντικείμενα που χρησιμοποιούνταν στην καθημερινή ζωή των Σαρακατσάνων της Θράκης και της Ανατολικής Ρωμυλίας ως τη δεκαετία του 1960 που οι Σαρακατσάνοι εγκαταστάθηκαν μόνιμα σε περιοχές της Θράκης, εγκαταλείποντας το νομαδικό βίο όχι όμως και την κύρια επαγγελματική τους ενασχόληση με την κτηνοτροφία μικρών ζώων (αιγοπρόβατα). Τα αντικείμενα αυτά είναι τμήματα ενδυμασιών ανδρικών, γυναικείων, παιδικών, στρωσίδια του καλυβιού και αργότερα του σπιτιού, καλύμματα και εξαρτήματα των ζώων που χρησιμοποιούνταν στις μετακινήσεις, μέσα μεταφοράς (δισάκια, τορβάδες, σακκιά) προσαρμοσμένα στις ανάγκες της νομαδικής ζωής του συγκεκριμένου πληθυσμού αλλά και υφαντά είδη για τις επαγγελματικές τους ασχολίες.

Όλα τα αντικείμενα αυτά εκπονήθηκαν από τις ίδιες τις Σαρακατσάνες με δεξιοσύνη και καλαισθησία που προκαλεί εντύπωση και στις μέρες μας. Η τεχνική αρτιότητα των χειροποίητων υφαντών, η ποικιλία των σχεδίων και η αρμονία των πλεκτών, η λεπτολόγα και τόσο καλαίσθητη εκτέλεση των κεντητών γοήτευσαν την Ελένη Φιλιππίδη η οποία συγκέντρωσε υλικό που δημιουργήθηκε αποκλειστικά από γυναίκες φορείς μιας μακραίωνης παράδοσης. Στις μέρες μας και παρά την τεχνολογική πρόοδο, τα δημιουργήματα αυτά που απαιτούν γνώση, ψυχή και πολύ μόχθο εξακολουθούν να γοητεύουν.

Eλένη Φιλιππίδη (1917-1994)

Η Ελένη Φιλιππίδη γεννήθηκε το 1917 στη Θεσσαλονίκη. Ήταν κόρη του Γεωργίου Κωτούλα που καταγόταν από τη Σιάτιστα της Δ. Μακεδονίας. Σπούδασε στην Παιδαγωγική Ακαδημία και στο Μακεδονικό Ωδείο Θεσσαλονίκης από το οποίο πήρε το 1939 δίπλωμα βιολιού. Ασχολήθηκε παράλληλα με τη λαογραφία και παρακολούθησε τα μαθήματα του καθηγητή Λαογραφίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Στίλπωνα Κυριακίδη, ενώ συνδέθηκε με θερμή φιλία με τη μεγάλη λαογράφο Αγγελική Χατζημιχάλη. Θήτευσε επίσης στα εργαστήρια ζωγραφικής του Χρήστου Λεφάκη και του Πολύκλειτου Ρέγγου.

Ο γάμος της με τον Γεώργιο Φιλιππίδη την έφερε στην Αλεξανδρούπολη, όπου κυρίως τη μεταπολεμική περίοδο πρόσφερε εξαιρετικές κοινωνικές, πνευματικές και φιλανθρωπικές υπηρεσίες μέσω του Συλλόγου Κυριών και Δεσπονίδων Αλεξανδρούπολης και πρωτοστάτησε στη δημιουργία του Ωδείου (του οποίου διετέλεσε για πολλά χρόνια Πρόεδρος), του παραρτήματος της «Τέχνης» και της Βιβλιοθήκης του Θρακικού Κέντρου στην πόλη.

Ίδρυσε την Ταπητουργική Σχολή του Συλλόγου Κυριών και Δεσποινίδων, στην οποία δεκάδες νέες της Θράκης διδάχθηκαν την τέχνη του υφαντού και του χαλιού πάνω σε δικά της σχέδια εμπνευσμένα από την πλούσια θρακική παράδοση.

Μια άλλη πολύ σημαντική δραστηριότητά της ήταν η συλλογή λαογραφικού υλικού και η μελέτη της ενδυμασίας των Σαρακατσάνων της Θράκης, σε μια εποχή που η σαρακατσάνικη φορεσιά όπως και οι άλλες τοπικές ενδυμασίες δεν χρησιμοποιούνταν πλέον. Με πολύχρονη έρευνα και συχνές μεταβάσεις στα τσελιγκάτα των Σαρακατσάνων, η ακούραστη λαογράφος συγκέντρωσε πλούσιο υλικό για τη ζωή και τον πολιτισμό τους που παρουσίασε σε διάφορες δημοσιεύσεις της.

Για τη συμβολή της στη μελέτη και τη διάσωση της σαρακατσάνικης τέχνης και παράδοσης και για την κοινωνική της δράση η Ελένη Φιλιππίδη βραβεύτηκε από την Ακαδημία Αθηνών, το Υπουργείο Μακεδονίας-Θράκης και τοπικούς φορείς.